Ballaðan um Antonis Foukarakis1.Antonis Foukarakis var eins og landi sinn Sókrates; bestur í samræðum. Hann var bestur á kaffihúsi og hann var í essinu sínu þegar hann vafði sígarettur og drakk rótsterkt espresso kaffi á eina kaffihúsinu í Leicester sem fagurkerinn Antonis fílaði. Það var ekki gríska kaffihúsið. Hann þoldi ekki gríska kaffihúsið ekki frekar en hann þoldi “ekta” írska pöbba í miðbænum.
Hann var lengi að vefja sér sígarettur, en þær voru svo vel vafðar að ég skildi stundum ekki hvernig hann tímdi að kveikja á þeim. "Geturðu vafið eina handa mér," sagði ég eitt sinn þegar hann var búinn að dunda lengi við eina. En Antonis skildi ekki svona nastí og tilgangslaust grín heldur vafði bara handa manni eina rettuna enn, eða bara eins margar og maður vildi, á meðan hann útskýrði í smæstu smáatriðum hvenær og hvers vegna Woody Allen missti mojoið. Ef Antonis gat valið á milli þess að gefa manni álit sitt í löngu eða stuttu máli valdi hann alltaf löngu og flóknu leiðina, sem var full af meðvituðum mótsögnum og sub-álitamálum.
Hann tók allt alvarlega.
…
Í kennslustofunni var Antonis yfirvegaður akademíkus og einn af þeim fáu sem kom með athugasemdir eða spurningar sem skiptu einhverju máli. Og það sem meira var: Hann vissi ekki svörin fyrirfram. Hann spurði af því að hann var raunverulega forvitinn sem er einkenni á greindu fólki. Þegar Antonis talaði, talaði hann hægt og bar fram hvert einasta orð þannig að það átti ekki að vera hægt að misskilja hann. Hann var maður rökræðunnar og fílaði Habermas í botn.
Af ástæðu sem ég nenni ekki að rekja hér fékk ég tækifæri til að kynnast Antonis utan kennslustofunnar en hann leigði íbúð á Chaucer-stræti, nálægt skólanum.
2.Hann vaknaði yfirleitt aldrei fyrr en um hádegi. Ég heyrði þegar hann staulaðist á fætur og þegar hann dró síðan lappirnar eftir teppinu inn á klósett. Þar sat hann oft í dágóða stund og las þessar þykku helgarútgáfur enskra dagblaða. Þegar hann kom niður í stofu kastaði hann kveðju til manns - ekki glaður, ekki morgunfúll, bara í einhverju millibilsástandi sem varði þangað til hann fór í körfubolta um tvöleytið. Hann spilaði einn, í það minnsta aldrei með löndum sínum enda þoldi hann ekki Grikki. "Þetta eru vitleysingar," sagði hann og útskýrði síðan nokkuð nákvæmlega hvernig og af hverju ungir Grikkir misnotuðu breskt menntakerfi. Hann deildi fáum skoðunum með löndum sínum en hann átti sér samt dæmigerðan grískan draum: Hann langaði til að opna
taverna þegar hann lyki námi.
Í ísskápnum sínum átti hann alltaf til fetaost, jarðarber og grískt jógúrt. Hann át tvisvar á dag og fyrri máltíðin samanstóð af jarðarberjum og jógúrti en sú seinni innihélt fetaost í miklu magni og svo eitthvað meðlæti. Ég er ekki að segja ykkur frá matarsmekk Antonisar af því að ég haldi að hann segi ykkur eitthvað mikilvægt um Antonis (sennilega gerir hann það samt) heldur var þessi reglufesta grundvallareinkenni á vini mínum. Allt hans daglega athæfi stjórnaðist af einhverjum reglum sem hann hafði komið sér upp. Það var t.d. bannað að setja diska í uppvöskunargrindina ef það var ekki búið að skola af þeim sápuna með heitu (ekki köldu) vatni fyrst.
Tækist honum að ljúka deginum í fullkomnu samræmi við settar reglur trúi ég að Antonis hafi farið sáttur að sofa.
…
Antonis var ekki þunglyndur en hann var þjakaður af einsemd. Kærastan hans til margra ára varð eftir í Aþenu þegar hann yfirgaf Grikkland og ári áður en ég kynntist honum hafði hún slitið sambandinu. Antonis var ekki enn búinn að jafna sig enda hafði hann ekki um neitt annað að hugsa. Ekki hugsaði hann um námið. Það var víst.
Einmanaleikinn sem hrjáði Antonis kom fram í gengdarlausri söfnunaráráttu. Hann safnaði allskyns hlutum; ljósmyndum úr dagblöðum, geisladiskum, tölvuleikjum. En safnið sem hann var stoltastur af var VHS-safnið sem þakti alla veggi stofunnar og fyllti svefnherbergið hans. Hann var áskrifandi af einhverri kvikmyndastöð og á hverjum degi tók hann upp að minnsta kosti eina mynd. Þetta voru flest allt myndir eftir leikstjóra sem ég kannaðist ekki við en ég man að Woody Allen og Jim Jarmusch voru í sérstöku uppáhaldi. Þið hefðuð allavega ekki fundið í safninu neinar myndir eftir George Lucas.
Ég sá hann hins vegar mjög sjaldan horfa á þessar myndir. Hann horfði bara á spólurnar sjálfar og horfði á safnið stækka og það var oft rætt að einhvern tímann ættum við elda góðan mat og horfa á nokkar kvikmyndir. Það varð aldrei neitt úr því og þegar Antonis yfirgaf Leicester haustið 2001 fór hann með safnið sitt á haugana.
…
Einsemd og vanlíðan vinar míns stafaði ekki bara af ástarsorg. Vandamál hans voru af öðru tagi líka:
Þegar Antonis yfirgaf Aþenu ætlaði hann ekki einungis að sækja sér menntun. Námið hafði veitt honum undanþágu frá herskyldu í nokkur ár en skrifstofa hersins var byrjuð að þrýsta á Antonis að koma heim. Hann var semsagt flóttamaður.
Herinn táknaði í huga Antonisar allt það sem hann taldi sig ekki vera: "Ég veit alveg hvernig týpur þetta eru sem eru í þessu," sagði hann einu sinni við mig. "Þetta eru strákar eins og eru með okkur í bekk, rugludallar sem hafa gaman af að skjóta úr byssu. Ég veit ekki hvernig ég kemst í gegnum þetta.” Ótti Antonisar við herinn átti eftir að draga hann útí enn meiri vandræði síðar. Þegar ég hitti hann í Aþenu tveimur árum síðar var hann nýbúinn gefa sig fram við yfirvöld: "Hefði ég ekki gefið mig fram núna hefði ég getað átt fangelsisvist yfir höfði mér," sagði hann. "Pabbi laumaði mér inn á krappameinsdeildina sem hann vinnur á og með sjúklingana í kringum mig emjandi af sársauka sá ég að í minni stöðu voru einungis tveir valkostir: Ég yrði annað hvort að fara í herinn eða gera mér upp samkynhneigð og sleppa þannig við herskyldu. Seinni kosturinn kemur ekki til greina. Ég geri foreldrum mínum það ekki,” sagði Antonis og hló. Þetta var samt ekki grín.
Ég held, svona eftir á að hyggja, að heimþráin hafi þjakað hann meira en hann lét uppi. Hann var, eins og aðrir útlagar, alltaf með hugann við heimabæinn.
3.Ég trúi á ást við fyrstu sýn vegna þess að ég hef orðið ástfanginn við fyrstu sýn. Það gerðist í stofunni á jarðhæð hússins við Regent-veg númer 75 í Leicester. Stúlkan hét Eva og þegar ég sá hana fyrst byrjaði rödd mín að titra og ég gat ekki lokið við eina einustu setningu. Það voru engin orð nógu góð fyrir Evu. Vöxtur hennar var fullkomin kvenlegur vöxtur sem dró fram alla galla fullkomins karlmannsvaxtar. Hún var svo fínleg og svo rétt einhvern veginn. Og svo hafði hún þessi brúnu augu sem ég myndi semja lag um ef ég gæti.
En. Hún hafnaði mér.
Ég lét á það reyna að bjóða henni út þegar ég hafði legið andavaka í nokkrar nætur, hugsandi um hvernig við Eva gætum látið hjónaband okkar ganga, hvar ætluðum við að giftast, hvar við ætluðum að búa og hvaða tungumál börnin okkar ættu að tala.
Áður en ég gat borið fram spurninguna þ.e. hvort hún vildi koma á pöbbinn með mér sagði hún: “Jú, en bara sem vinir.” Þetta gerðist í lok september 2000 og það sem eftir lifði vetrar gat ég ekki horft framan í hana. En skömmin varð minni eftir því sem leið á veturinn því hún hafnaði fleirum. Þegar hún hafði hafnað Íslendingnum hafnaði hún Norðmanninum og síðan Spánverjanum. Við vissum aldrei hvernig Finnanum Ville Salonen gekk. En sem sagt, höfnunin var sem sagt ekki bundinn við mig persónulega, hugsaði ég. Hún hafnaði öllum.
Spánverjinn Viktor komst að sömu niðurstöðu og ég. “Hún er lessa,” sagði hann og málið var dautt hvað hann snerti.
…
Antonis hafði heyrt af þessari Evu og hitti hana síðan í partíi sem ég og félagi minn Ross héldum í tilefni af afmæli þess síðarnefnda. Þetta var í febrúar og Antonis hafði smátt og smátt verið að skríða útúr skelinni (með minni hjálp trúi ég). Hann og Eva náðu strax vel saman enda bæði tvö með áhuga á evrópskum kvikmyndum og ólíkt öllum öðrum í húsinu voru þau ekki orðin kófdrukkin um tíuleytið. Þau sötruðu fáein glös af rauðvíni.
Daginn eftir vaknaði ég heima hjá Antonis að venju og þegar ég kom fram í stofu var Antonis breyttur maður. Hann ljómaði allur og gerði góðlátlegt grín að ævintýrum íslensku fyllibyttunnar kvöldið áður. Hann var satt best að segja hálf manískur.
“Það er naumast þú ert hress?” sagði ég, röddin rám og þumbaraleg. Ég vissi auðvitað alveg af hverju Antonis var svona hress. Antonis, líkt og ég nokkrum mánuðum áður, var ástfanginn af Evu. Í gærkvöld hafði hann komist lengra en ég, Spánverjinn og Norðmaðurinn og það skipti Antonis máli. Ég veit það.
…
En andleg heilsa Antonisar varð aldrei betri en þetta. Næstu vikurnar sáum við honum hraka hratt og örugglega og við vissum að þetta myndi enda með hörmungum. Það var erfitt að fylgjast með þessu en það er ekki hægt að vara menn við sem langar að deyja píslarvættisdauða. Ég held nefnilega að Antonis hafi mjög fljótlega áttað sig á því að hann myndi aldrei komast alla leið með Evu. Þess í stað ætlaði hann sér alla leið á botninn. Hann ætlaði að niðurlægja sjálfan sig og fórna sér þarmeð fyrir einhvern málstað. Á þessum vikum og mánuðum breyttist líf hans í listaverk, harmrænt listaverk, og hann sýndi okkur hinum hvernig örvænting og einmanaleiki geta farið með ósköp venjulega stráka.
Þegar Eva hafði sagt Antonis að “vegir þeirra myndu ekki liggja saman með þeim hætti sem hann vildi” (hún sagði þetta nákvæmlega svona ef marka má orð Antonisar) byrjaði hann, taktvisst og örugglega, að brjóta sjálfan sig niður. Hann byrjaði að senda henni blóm sem hún neitaði að taka við, hann skrifaði henni bréf sem hún neitaði að lesa og síðan byrjaði hann að nota rannsóknarhæfileika sína (sem voru talsverðir) til að rannsaka fortíð Evu.
…
“Hver er þessi Ville Salonen?”
Ég þekkti röddina í símanum en spurði samt hver þetta væri. Klukkan var hálf tvö að nóttu til og ég þurfti að mæta snemma í skólann. Með því að spyrja var ég að vonast til að Antonis myndi afsaka sig og bjóðast til að hringja síðar. Hann gerði það ekki:
“Þú veist alveg að þetta er ég! Hver er þessi Ville Salonen?” endurtók Antonis.
Ville Salonen var frá Finnlandi og bjó á sama stigagangi og ég fram að áramótum en þá fór hann heim. Hann var stór og þrekinn náungi með myndarlegt tattú á hægri handlegg. Tattúið var einkennismerki fyrir herdeildina sem hann var í tveimur árum áður en hann hafði verið friðargæslusveitum Nato í Kosovo. Ville var að læra viðskiptafræði og hann var fínasti náungi og ekki jafn týndur og við hugvísindamennirnir. Hann vissi alveg hvað hann vildi útúr í lífinu og hafði engan tíma til að pæla í neinum tilvistarlegum spurningum. Eva var að læra listfræði og var eflaust orðin hundleið á mönnum eins og mér, Viktori og Antonis. Það var hægt að slaka á með Ville.
En ég veit ekki hvað gerðist á milli hans og Evu. Eitthvað gerðist allavega. Líklega sváfu þau saman. Það sögðu allavega sögurnar á heimavistinni en Ville var þögull. Ég spurði hann heldur aldrei að þessu þó samskipti okkar hefðu verið með þeim hætti að slík spurning hefði verið fullkomlega eðlileg. Ég þoldi sennilega ekki að heyra svarið.
“Ville? Ertu að meina Finnann?” sagði ég og lék heimskingjann. Ég ætlaði ekki að láta draga mig útí þennan forarpytt.
“Var eitthvað á milli hans og Evu?”
“Ég veit það ekki.”
“Hvernig náungi var þetta?”
“Æi, þetta var svona hermannatýpa…” Ég sá um leið og ég sleppti orðinu að ég hafði gert skelfileg mistök. Ég þarf varla að útskýra hvers vegna…
4.Það er óþarfi að tíunda frekar þá niðurlægingu sem Antonis gekk í gegnum. Hann fann að lokum einhvern botn og hófst þá handa við að koma sér upp aftur. Hann fór heim til Grikklands haustið 2001, nokkrum vikum eftir að ég fór heim til Íslands.
…
Ég hitti hann aftur í maí 2003. Við mæltum okkur mót á huggulegu kaffhúsi sem ég valdi, við rætur Akrópólíshæðar. "Dæmigert fyrir túrista að velja svona dýran stað," sagði hann hálfsvekktur þó við værum að hittast í fyrsta sinn í tæp tvö ár.
Við sátum og drukkum kaffi og hann vafði sínar sígarettur á jafn yfirvegaðan hátt og hann hafði gert fyrir daga Evu. Hann var auðvitað áhyggjufullur enda stóð til að hann hæfi herskyldu eftir tíu daga en þó mátti greina sátt í fari hans. Það var loksins kominn einhver niðurstaða. Ekki niðurstaðan sem hann vonaðist eftir en þó niðurstaða samt sem áður. Seinna frétti ég frá vinkonu hans að á þessum tveimur árum í hernum hefði Antonis haft umsjón með litlu bókasafni í lítilli herstöð á Krít. Sennilega átti reglufestan í hernum vel við hann því honum leið vel í fyrsta sinn í mörg ár.
En við sátum í dágóða stund á kaffihúsinu undir Akrópólíshæð og spjölluðum. Við eyddum ekki einu orði á Evu. Við ræddum þess í stað “örugg” umræðuefni eins og tónlist. Þegar hann hafði sagt mér frá kostum og göllum Nocturama, nýjustu afurðar Nick Cave, í löngu máli sagði hann allt í einu:
“Ég er kominn með kærustu.”
“Nú?”
“Já, kynntist henni á tónleikum um daginn. Þú myndir kunna vel við hana. Hún spilar á gítar í Mötorhead kóverbandi.”
Ég hló enda átti ég erfitt með að ímynda mér Antonis á tónleikum með Mötorhead kóverbandi. Ég ætlaði að fara segja eitthvað hnyttið þegar Antonis bætti við:
“Ég þarf einmitt að drífa mig í apótek fyrir hana og kaupa svefnlyf. Hún hefur ekkert sofið í þrjár vikur.”
Ég sagði ekki neitt og spurði einskis. Ég gat það ekki. Þetta var jú sjálfur Antonis Foukarakis, maðurinn sem valdi alltaf flóknu leiðina sem var full af meðvituðum mótsögnum og sub-álitamálum.